4 czerwca 2019
do konsultacji

Strategia zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa (SZRWRiR 2030)

ŹRÓDŁO DOKUMENTU - Strategia zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa (SZRWRiR 2030)

SZRWRiR 2030 wyznacza kierunki działań mających doprowadzić polską wieś w 2050 roku do następującego stanu: „Obszary wiejskie w 2050 r. to atrakcyjne miejsce pracy, zamieszkania, wypoczynku i prowadzenia działalności rolniczej lub pozarolniczej. To również obszary dostarczające dóbr publicznych i rynkowych z zachowaniem unikalnych walorów przyrodniczych, krajobrazowych i kulturowych dla przyszłych pokoleń, dzięki zrównoważonemu rozwojowi konkurencyjnego rolnictwa i rybactwa. Na obszarach wiejskich zatrzymano niekorzystne zmiany demograficzne oraz znacząco zwiększono pozytywne efekty środowiskowe produkcji rolnej i rybackiej.”

Podstawa prawna

Art. 23 do art. 23c z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej

Ustawa z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju

Historia

Wcześniejsza strategia:

• Strategia zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa na lata 2012-2020

SZRWRiR 2030:

• Projekt i uzasadnienie
• Materiały dodatkowe - prognozy regionalne rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa

Konsultacje publiczne

Uwagi, wnioski i opinie można składać do 2 lipca 2019 r. przy użyciu formularza na adres e-mail: strategia@minrol.gov.pl z dopiskiem "Konsultacje SZRWRiR 2030" lub na adres pocztowy: Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Wspólna 30, Warszawa 00-930 Warszawa z dopiskiem "Konsultacje SZRWRiR”

Projekt SZRWRiR 2030 został opublikowany do konsultacji społecznych 29 maja 2019 roku.

• Projekt SZRWRiR 2030 stanowi jeden z licznych dokumentów strategicznych i w tym zakresie pozostaje spójny z SOR, Wspólną Polityką Rolną oraz innymi kluczowymi dokumentami,
• W opracowywanie projektu została włączona administracja rządowa, z uwzględnieniem wojewodów,
• Metodologię dokumentu należy ocenić raczej pozytywnie, gdyż opiera się ona na analizie środowiska rozwoju (zagrożenia, szanse, problemy, wyzwania i pułapki) a następnie na przedstawieniu celów rozwoju z uwzględnieniem czynników mających wpływ na ten obszar (pozostałe dokumenty i polityki, środki finansowe itp.).
• Projekt odnosi się do 3 strategicznych obszarów :

1. Zwiększenie opłacalności produkcji rolnej i rybackiej
2. Poprawa jakości życia, infrastruktury i stanu środowiska
3. Rozwój przedsiębiorczości, pozarolniczych miejsc pracy i aktywnego społeczeństwa

Przygotowanie projektu

Konsultowany projekt stanowi propozycję kolejnego sektorowego dokumentu o znaczeniu strategicznym dla rozwoju kraju, realizującego założenia „Planu na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju” z 2016 roku i średniookresowej strategii rozwoju kraju „Strategia na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju do roku 2020 (z perspektywą do 2030 r.)” z 2017 roku [SOR].

SZRWRiR 2030 ma zastąpić Strategię zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa na lata 2012-2020, a prace nad tą aktualizacją są prowadzone przez międzyresortowy zespół - Zespół ds. Strategii zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa. Ponadto został powołany rolno-wiejski think-tank - Zespół doradczo-konsultacyjny o charakterze organizacji non-profit ds. aktualizacji Strategii a do współpracy zostali także zaproszeni wojewodowie i Ośrodki Doradztwa Rolniczego.

W trakcie opracowywanie projektu SZRWRiR 2030 były organizowane warsztaty tematyczne z udziałem przedstawicieli organów administracji rządowej, przeprowadzono panele eksperckie w ramach Zespołów wojewódzkich i uzgodnienia międzyresortowe.

Projekt SZRWRiR 2030 był prezentowany 10 maja 2018 r. na posiedzeniu Komitetu Koordynacyjnego ds. Polityki Rozwoju oraz na Komitecie Społecznym Rady Ministrów. Kolejnym krokiem było opracowanie w połowie 2018 r. Planu dla wsi opartego na trzech filarach: ochrona, wsparcie i rozwój, który spowodował m.in. przyspieszenie działań na rzecz rozwoju rolnictwa oraz zwierał również doraźne działania na rzecz wsparcia rolnictwa.

Uwzględniono wnioski zawarte w takich dokumentach jak m.in.:

• OECD Przeglądy Polityk Rozwoju Obszarów Wiejskich: Polska 2018,
• Pakt dla obszarów wiejskich na lata 2017-2020(2030),
• Wspólna Polityka Rolna,
• wspólna polityka rybołówstwa,
• polityki spójności zarysowane w propozycjach legislacyjnych przedstawionych przez służby KE w 2018 r.

Założenia

• Dostosowanie Zakresu Szrwrir 2030 Do SOR W Odniesieniu Do Diagnozy, Wyzwań, Pułapek Rozwojowych I Celów Oraz Włączenie W System Realizacji Strategii Projektów Strategicznych i Działań SOR;
• Uwzględnienie W Szrwrir 2030 Zapisów Wynikających Z Przyjętej Przez ONZ Agendy Na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju 2030 (Agenda 2030) Oraz Sposobu Realizacji Jej Celów W Polsce;
• Uwzględnienie Najważniejszych Zasad SOR – Tj. Podejścia Selektywnego, Zintegrowanego I Zróżnicowanego Terytorialnie; Uwzględnienie Zasad Współpracy I Partnerstwa, Aktywności Na Forum Międzynarodowym, Mobilizacji Krajowego Kapitału, Procesów Demograficznych Jako Punktu Odniesienia Planowanych Działań;
• Zaprojektowanie Wskaźników Monitorowania Szrwrir 2030 (Z Uwzględnieniem Wskaźników Szrwrir 2012-2020 Oraz Wskaźników Przyjętych W SOR);
• Dostosowanie horyzontu czasowego do SOR, tj. utrzymanie podstawowego horyzontu do 2020 r. oraz rozszerzenie do 2030 r. w odniesieniu do najważniejszych postanowień SZRWRiR 2030;

Analiza środowiska rozwoju

Zagrożenia:

• Powolny odpływ zatrudnionych w rolnictwie do sektorów pozarolniczych.
• Rosnąca koncentracja kapitału (skala przedsiębiorstw), szczególnie na „wyższych” poziomach łańcuchów rynkowych.
• Rozdrobnienie sektora rolnego.
• Postępujące zmiany demograficzne w Polsce i w Europie.
• Generalny wzrost poziomu dochodów (i standardów jakości życia) prowadzący do luki zatrudnieniowej w sektorach pracochłonnych, które nie podlegają w całości procesom automatyzacji.
• Rosnące znaczenie i oczekiwania społeczne w zakresie ochrony zasobów środowiska naturalnego w rolnictwie i rybactwie (gleba, woda, powietrze, różnorodność biologiczna).
• Ograniczenia w dostępności zasobów żywności, wody pitnej i energii oraz zagrożenia dla równowagi biologicznej.
• Niekorzystne zmiany w przeznaczeniu i użytkowaniu gruntów.
• Następują duże zmiany w modelu funkcjonowania budżetu i polityk europejskich po 2020 r.
• Wchodzą w życie kolejne (kompleksowe) dwustronne umowy handlowe UE z krajami trzecimi.
• Występują tendencje protekcjonistyczne.

Szanse:

• Rewolucja technologiczna w rolnictwie.
• Wzrost zamożności, świadomości ekologicznej i w zakresie higieny różnych aspektów życia.
• Globalny wzrost ludności skoncentrowany w Azji i Afryce.
• Możliwości rozwoju „nowych” upraw związane ze zmianami klimatu
• Nowe sektory gospodarki na obszarach wiejskich, takie jak: (i) biogospodarka; (ii) gospodarka o obiegu zamkniętym i zielona gospodarka; (iii) energetyka rozproszona oparta na OZE; (iv) gospodarka społeczna; (v) gospodarka doświadczeń (wolnego czasu); (vi) gospodarka ukierunkowana na zaspokajanie potrzeb społeczności lokalnej.
• Wchodzą w życie kolejne (kompleksowe) dwustronne umowy handlowe UE z krajami trzecimi.

Problemy:

• Zmieniające się uwarunkowania przyrodniczo-klimatyczne.
• Rosnące ambicje UE w zakresie podejmowania i promowania nowych zobowiązań na forum globalnym, w tym, w zakresie ochrony klimatu i środowiska.
• Zmniejsza się udział dochodów z działalności rolniczej i postępuje dezagraryzacja wsi.
• Następuje migracja zasobów produkcji zwierzęcej.
• Od wielu lat wzrastało zróżnicowanie przestrzenne rozwoju obszarów wiejskich oraz narastały nierówności społeczne w rozwoju regionalnym i w układzie miasto/wieś.
• Wzrasta rola efektywnego i społecznie odpowiedzialnego zaangażowania środków publicznych w politykę rozwoju obszarów wiejskich, rolnictwa i rybactwa.
• Rośnie znaczenie zadań instytucji działających na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego i bezpieczeństwa żywności.
• Pogłębiające się dysproporcje w rozwoju terytorialnym spowodowane są pułapką słabości instytucjonalne oraz niskim poziomem zaangażowania lub skłonności do współpracy, zawierania partnerstw (w tym PPP) czy wprowadzania zmian i uczenia się.

Pułapki

Średniego dochodu (przeciętny miesięczny dochód na 1 osobę z gospodarstwa indywidualnego w rolnictwie stanowi niecałe 40% przeciętnego miesięcznego dochodu na 1 osobę z pracy na własny rachunek; ponad 1/5 mieszkańców obszarów wiejskich to osoby żyjące poniżej relatywnej granicy ubóstwa).

Braku równowagi (tylko w miejscowościach do 10 tys. mieszkańców i na wsiach ekspansja sklepów sieciowych zachodzi głównie za sprawą sieci sklepów z polskim kapitałem w miastach pow. 200 tys. mieszkańców 35% sklepów sprzedających żywność to sklepy z udziałem kapitału zagranicznego, w miastach z 50-200 tys. mieszkańców – 25%, w miastach 10-50 tys. mieszkańców – 27%).

Przeciętnego produktu (nakłady na działalność B+R w dziedzinie rolnictwa to mniej niż 5% wszystkich nakładów wewnętrznych na działalność B+R ogółem w Polsce, udział niskoprzetworzonych produktów rolnych w eksporcie wynosi 44,5%)

Demograficzna (na wsi umieralność jest wyższa niż w miastach, a w okresie 2002-2015 dystans ten zwiększył się z 3 do 7% ; w 63,1% gmin z obszarów wiejskich współczynnik obciążenia  demograficznego jest większy niż średnia dla kraju ogółem; różnice w poziomie wykształcenia mieszkańców miast i wsi w Polsce pozostają bardzo duże, ale uwidacznia się tendencja do ich zmniejszania; ponad 64% dorosłych mieszkańców wsi ma wykształcenie zasadnicze zawodowe, podstawowe lub gimnazjalne).

Wyzwania

Obszar I : wyzwania i potrzeby sektora rolno-spożywczego

• przekrojowym wyzwaniem jest opłacalność produkcji, wzrost dochodów rodzin rolniczych i rybackich oraz zagwarantowanie zrównoważonego rozwoju

• Pozostałe wyzwania zostały podzielone na następujące grupy:
  • Pozyskiwanie i zwiększanie wydajności zasobów ziemi.
  • Wzrost efektywności i wydajności gospodarstw m.in. przez modernizację i innowacje.
  • Cyfryzacja rolnictwa i rybactwa.
  • Pracownicy i zarządzający gospodarstwami rolnymi lub rybackimi.
  • Organizacja sprzedaży, współpraca i podział korzyści w łańcuchu żywnościowym.
  • Uwarunkowanie środowiskowe prowadzenia działalności rolnej i rybackiej.
  • Rozwój produktów spożywczych i przetwórstwa rolno-spożywczego.

Obszar II : wyzwania i potrzeby rozwojowe obszarów wiejskich

W Polsce nadal obserwuje się znaczne zróżnicowanie rozwoju obszarów wiejskich w ujęciu terytorialnym. Prezentowane wyzwania strategiczne obszarów wiejskich zostały więc podzielone na grupy, które odzwierciedlają ich zróżnicowany poziom i tempo rozwoju w czerech płaszczyznach:

• źródła finansowania rozwoju;
• dostępność terytorialna;
• zmiany demograficzne i społeczne;
• ład przestrzenny.

WIZJA POLSKIEJ WSI 2050

„Obszary wiejskie w 2050 r. to atrakcyjne miejsce pracy, zamieszkania, wypoczynku i prowadzenia działalności rolniczej lub pozarolniczej. To również obszary dostarczające dóbr publicznych i rynkowych z zachowaniem unikalnych walorów przyrodniczych, krajobrazowych i kulturowych dla przyszłych pokoleń, dzięki zrównoważonemu rozwojowi konkurencyjnego rolnictwa i rybactwa. Na obszarach wiejskich zatrzymano niekorzystne zmiany demograficzne oraz znacząco zwiększono pozytywne efekty środowiskowe produkcji rolnej i rybackiej.”

Cele

SZRWRiR 2030 będzie:

1. Spójna z celami określonymi w SOR.

SZRWRiR 2030 będzie realizowała założenia SOR wskazane w jej trzech celach szczegółowych poprzez działania zaprojektowane w poszczególnych kierunkach interwencji, które zostały przypisane do trzech celów operacyjnych SZRWRiR 2030 oraz trzech obszarów wpływających na realizację celów strategii:

• Cel szczegółowy I. Zwiększenie opłacalności produkcji rolnej i rybackiej
•  Cel szczegółowy II. Poprawa jakości życia, infrastruktury i stanu środowiska
• Cel szczegółowy III. Rozwój przedsiębiorczości, pozarolniczych miejsc pracy i aktywnego społeczeństwa
•  3 Obszary wpływające na realizację celów strategii: (1) Sprawne zarządzanie rozwojem, (2) Stabilne finansowanie rozwoju, (3) Trwała zdolność kreacji i uczenia się.

2. Określać kluczowe kierunki rozwoju obszarów wiejskich, rolnictwa i rybactwa (strategiczne rozstrzygnięcia)

a)            Zwiększenie opłacalności produkcji rolnej i rybackiej

• Należy wspierać zrównoważony rozwój zarówno małych, średnich jak i dużych gospodarstw rolnych.
• Celem przekrojowym działań rozwojowych powinno być zwiększenie opłacalności produkcji rolnej i wzrost dochodów rolników.
• Celem przekrojowym działań będzie zrównoważone gospodarowanie zasobami rolnictwa i rybactwa.
• Rolnicy i osoby odchodzące z rolnictwa będą potrzebowali nowych umiejętności i kompetencji.
• Wykorzystanie potencjału rozwojowego w sektorze rolno-spożywczym zależy od umiejętności adoptowania najnowszych technologii, cyfryzacji i innowacji oraz potencjału tworzenia innowacji.
• Jakość i tradycja oraz dostosowanie żywności do zmian preferencji konsumentów będą czynnikami silnie decydującymi o przewadze rynkowej polskiej żywności.
• Gospodarstwa rolne, które obecnie wytwarzają żywność głównie na własny użytek, w przyszłości mogą być również Prosumentami w zakresie OZE i surowców dla biogospodarki (w tym m.in. w zakresie biomasy).
• Rozwój rybactwa w oparciu o model wielofunkcyjnych gospodarstw rybackich czerpiących z tradycji i kultur.
• Warunkiem zrównoważonej produkcji rybackiej jest ochrona zasobów wody i cennych gatunków ryb.
• Innowacje są motorem rozwoju i warunkiem opłacalności produkcji rybołówstwa morskiego.
• Wzrost udziału w rynku i wielkości sprzedaży poprzez działania na rzecz jakości produktów i rozwój żywności funkcjonalnej.

b)           Poprawa jakości życia, infrastruktury i stanu środowiska

• Polska wieś wymaga podniesienia standardu jakości życia określanego poziomem rozwoju infrastruktury (głównie ICT, wod.-kan., transportowej i energetycznej, w tym OZE) i dostępnością usług publicznych (gł. zdrowie i edukacja).
• Należy przeciwdziałać występowaniu luki w dostępie mieszkańców obszarów wiejskich do edukacji i usług wyższego rzędu i wzmacniać rozwój nowych gałęzi usług na tych terenach.
• Zachowanie zasobów środowiska, w tym krajobrazu rolniczego i lasów, jest ważnym czynnikiem kształtującym jakość życia i potencjał rozwojowy obszarów wiejskich i rybackich.
• Rolnicze użytkowanie gruntów i stosowanie w gospodarstwach rolniczych i rybackich praktyk służących środowisku wnosi znaczący wkład w ochronę bioróżnorodności oraz przeciwdziałanie niekorzystnym zmianom klimatycznym.
• Zmiany klimatu są poważnym wyzwaniem dla prowadzenia produkcji rolnej i rybackiej, które wymagają dostosowań technicznych i organizacyjnych z wykorzystaniem nowych technologii.
• Jakość życia na obszarach wiejskich w coraz większym stopniu może zależeć od jakości powietrza.

c)            Rozwój przedsiębiorczości, pozarolniczych miejsc pracy i aktywnego społeczeństwa prawa jakości życia, infrastruktury i stanu środowiska

• Obszary wiejskie potrzebują działań adaptacyjnych do zmiany struktury demograficznej i działań na rzecz odwrócenia niekorzystnych trendów demograficznych.
• Rozwój obszarów wiejskich i miast powinien wzajemnie się wspierać promując stabilny i zrównoważony terytorialnie wzrost gospodarczy, w którym każdy mieszkaniec wsi będzie miał godną pracę.
• Gospodarka obszarów wiejskich wymaga większego zróżnicowania, wykorzystania szansy wynikającej ze wzrostu innowacyjności, powstawania nowych sektorów gospodarki i tworzenia warunków dla większej mobilności zawodowej.
• Konieczne jest dalsze wyrównywanie różnic w poziomie rozwoju na szczeblu lokalnym, wyeliminowanie ubóstwa we wszystkich jego formach i tworzenie silnych więzi gospodarczych w relacjach wieś-miasto.
• Społeczeństwo wiejskie powinno być inkluzywne i włączone w odpowiedzialność za projektowanie rozwoju.