Jak sprawdzić aktualne prawo?

Spis treści

I.   Podstawowe informacje o źródłach prawa
II.  Publikacja aktów prawnych
III. Aktualne teksty aktów prawnych

I. Podstawowe informacje o źródłach prawa 

W polskim porządku prawnym rozróżnia się trzy znaczenia źródeł prawa:

1. źródła prawa w ujęciu materialnym
2. źródła prawa w ujęciu formalnym
3. źródła prawa w ujęciu poznawczym

ad. 1 Źródła prawa w ujęciu materialnym to inaczej źródła powstawania prawa, czyli wszystko to co wpływa na powstanie prawa (np. zjawiska społeczne, wola polityczna).

ad. 2 Źródła prawa w ujęciu formalnym to inaczej źródła obowiązywania prawa, czyli rezultat pracy kompetentnego organu państwa w procesie stanowienia (tworzenia) prawa. Zgodnie z art. 87 Konstytucji, źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia, natomiast na obszarze działania organów, które je ustanowiły, również akty prawa miejscowego.
Źródła w ujęciu formalnym charakteryzują się następującą hierarchią normatywną (hierarchia opiera się na zasadzie „akt niższego rzędu musi być zgodny z aktem wyższego rzędu”)

1. Konstytucja (ustawa zasadnicza),
2. Ratyfikowane umowy międzynarodowe (ratyfikowane przez Sejm w drodze ustawy), 
3. Rozporządzenia, dyrektywy i decyzje UE,
4. Ustawy i rozporządzenia z mocą ustawy,
5. Rozporządzenia, 
6. Akty prawa miejscowego.

ad. 3 Źródła prawa w ujęciu poznawczym to inaczej źródła poznania prawa, czyli wszelkie działania, które mogą dostarczyć informacji o prawie (obowiązującym kiedyś, aktualnie, a nawet czasem o prawie, które dopiero zacznie obowiązywać). Ze względu na swoje znaczenie, źródła poznawcze powinny mieć charakter pierwotny (tzn. niezmieniony- np. bez zmian redaktorskich), autentyczny (tzn. zgodny z rzeczywistą treścią aktu ogłaszanego przez ustawodawcę) i autorytarny ( tzn. posiadający legitymację, czyli winny być wydane przez kompetentny organ na podstawie i w granicach prawa).
W Polsce, prawodawca sam zapewnia źródło informacji o prawie w postaci :

• Dziennika Ustaw, czyli dziennika urzędowego będącego jedynym oficjalnym źródłem poznania prawa powszechnie obowiązującego,
• Monitora Polskiego będącego źródłem poznania prawa obowiązującego wewnętrznie (skierowanego do organów administracji publicznej, tzw. akty kierownictwa wewnętrznego).

II. Publikacja aktów prawnych

Zgodnie z art. 88 Konstytucji, warunkiem wejścia w życie ustaw, rozporządzeń oraz aktów prawa miejscowego jest ich ogłoszenie.

Zasady i tryb ogłaszania aktów normatywnych określa ustawa z dnia 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych (http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20000620718). Zasadniczo, o prawidłowym ogłoszeniu aktu prawnego można mówić w przypadku gdy jego pełna treść jest ogłoszona w języku polskim we właściwym dla aktu dzienniku urzędowym.
Akty prawa powszechnego, ogłaszane w Dzienniku Ustaw wchodzą w życie po upływie czternastu dni od dnia ich ogłoszenia, chyba że dany akt prawny określi termin dłuższy.
Zgodnie z nowelizacją ustawy, która weszła w życie 1 stycznia 2012 roku, dzienniki urzędowe wydaje się w postaci elektronicznej, a zatem akty prawne ogłaszane są w formie dokumentu elektronicznego.
W naszym serwisie znajduje się szczegółowy opis wybranych dzienników urzędowych i innych publikatorów, w których można zapoznać się z przepisami prawnymi (http://praworzeki.eko-unia.org.pl/prawo.php?dzial=2).

III. Aktualne teksty aktów prawnych

Prawo ulega ciągłym przemianom i aktualizacjom (nowelizacjom), wobec czego bardzo istotną kwestią jest możliwość zapoznania się z tekstem aktualnie obowiązującego prawa (a więc tekstem uwzględniającym wszystkie dotychczasowe zmiany). Zmiany te polegają na uchyleniu wybranych przepisów i zastąpieniu ich przepisami o innej treści lub brzmieniu albo na dodaniu nowych przepisów do obowiązujących aktów prawnych.

Zasady aktualizacji aktów prawnych znajdują się w Rozporządzeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie "Zasad techniki prawodawczej", który to akt był -już kilkukrotnie zmieniany i posiada tekst jednolity (Obwieszczenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 29 lutego 2016 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów w sprawie „Zasad techniki prawodawczej” http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20160000283http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20160000283).

Zmiany mogą zostać wprowadzone albo przez dedykowany, odrębny akt prawny albo za pomocą przepisów zmieniających umieszczonych w innym akcie, który wymaga wprowadzenia zmian w interesującym nas akcie. W rezultacie odnalezienie wszelkich aktów mających wpływ na treść interesującego nas aktu prawnego może okazać się dużym wyzwaniem, które z kolei warunkować będzie naszą niepewność co do samej treści prawa.

Na szczęście w przypadku, gdy interesujący nas akt prawny jest już wielokrotnie znowelizowany, tak że jego treść staje się niespójna a konstrukcja utrudnia jego zrozumienie, prawo wymaga, aby ustawodawca przyjął nową ustawę (tak było np. w przypadku prawa wodnego). 

W systemie ISAP można odnaleźć:

• tekst aktu (w postaci takiej jak w dniu ogłoszenia) opracowany w Kancelarii Sejmu w trakcie procesu legislacyjnego jako jego wynik (tylko dla ustaw)
• tekst ogłoszony (wersja elektroniczna) z Dziennika Ustaw lub Monitora Polskiego,
• tekst ujednolicony ze zmianami naniesionymi na tekst aktu, sporządzony w Biurze Legislacyjnym Kancelarii Sejmu (tylko dla ustaw)

W tym miejscu należy jeszcze dodać różnicę pomiędzy tekstem jednolitym a tekstem ujednoliconym aktu prawnego.
Tekst jednolity aktu prawnego, jest ogłaszany według zasad określonych w „Zasadach techniki prawodawczej” (§ 98-110). Uwzględnia on wszelkie zmiany jakie zaszły w treści aktu prawnego od momentu jego ogłoszenia, lub od momentu ogłoszenia poprzedniego tekstu jednolitego. 
Tekst ujednolicony aktu prawnego, jest tekstem nieoficjalnym aktu prawnego wydawanym przez Kancelarię Sejmu, w którym zastąpiono przepisy zmienione przepisami w aktualnym brzmieniu, usunięto z tekstu przepisy uchylone oraz dodano przepisy nowo uchwalone. Nie obowiązują przy tym żadne z góry ustalone reguły postępowania. W przypadku gdy interesujący nas akt prawny posiada tekst ujednolicony należy odnieść się właśnie do tego ostatniego w celu zapoznania się z aktualną treścią.

Przykłady: 
Ustawa z dnia 20 lipca 2017 r.- Prawo wodne
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska