I. Podstawa prawna dostępu do informacji o środowisku
II. Od kogo można uzyskać informację o środowisku ?
III. Jakie informacje podlegają udostępnieniu?
IV. Opłata za informację o środowisku
I. Podstawa prawna dostępu do informacji o środowisku
II. Od kogo można uzyskać informację o środowisku ?
III. Jakie informacje podlegają udostępnieniu?
IV. Opłata za informację o środowisku
Prawo dostępu do informacji o środowisku i jego ochronie jako publiczne prawo podmiotowe, daje spektrum możliwości aktywnym obywatelom, chcącym bliżej poznać szczegóły podejmowanych przez organy administracji publicznej działań prawnych z zakresu ochrony środowiska. Niniejszy artykuł ma na celu przybliżyć instytucję udostępniania informacji o środowisku i jego ochronie, a także pokazać jak skutecznie z niej korzystać w praktyce.
Prawo dostępu do informacji o środowisku i jego ochronie, w polskim porządku prawnym zostało zagwarantowane w artykule 74 ust. 3 Konstytucji RP, zaś jego rozwinięcie na szczeblu ustawowym reguluje ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz.U.2018.2081 t.j, dalej: ustawa o.o.ś.), wprowadzająca w art. 4 zasadę głoszącą, że:
każdy ma prawo do informacji o środowisku i jego ochronie na warunkach określonych ustawą.
Należy podkreślić, że nie ma żadnych podmiotowych ograniczeń tego prawa i z mocy ustawy przysługuje każdemu zainteresowanemu, bez dyskryminacji ze względu na obywatelstwo, narodowość czy miejsce zamieszkania lub inne kryteria. Ponadto, organy władzy publicznej nie mogą żądać od podmiotu wnioskującego o udostępnienie informacji środowisku i jego ochronie wykazania interesu prawnego lub faktycznego.
Polskie normy prawne w tym zakresie są w pełni zgodne z regulacjami prawa międzynarodowego i wspólnotowego. Ustawa o.o.ś. stanowi transpozycję postanowień Konwencji z Aarhus z dnia 25 czerwca 1998 r. o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska (Dz.U.2003.78.706), a także Dyrektywy 2003/4/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2003 r. w sprawie publicznego dostępu do informacji dotyczących środowiska i uchylająca dyrektywę Rady 90/313/EWG (dalej: dyrektywa o informacji).
Warto wspomnieć o genezie tego prawa, które zostało wypracowane w trakcie przełomowego wydarzenia jakim była konferencja ONZ na temat Środowiska i Rozwoju w Rio de Janeiro w 1992 r., potocznie zwana Szczytem Ziemi. Zasadniczym celem konferencji było zaproponowanie globalnej strategii uwzględniającej problemy środowiskowe w procesie społeczno-gospodarczego rozwoju, a także rozwój międzynarodowego prawa ochrony środowiska.
W wyniku prac konferencji, uchwalono m.in. Deklarację z Rio, której zasada 10 stanowi:
Zagadnienia środowiskowe są najlepiej rozwiązywane, na odpowiednim poziomie, z udziałem wszystkich zainteresowanych obywateli. Na poziomie narodowym każda jednostka powinna mieć zapewniony odpowiedni dostęp do informacji dotyczącej środowiska, w której posiadaniu jest władza publiczna. Obejmuje to informacje dotyczące substancji niebezpiecznych i działalności w obrębie społeczności, jak również możliwość udziału w procesie podejmowania decyzji. Państwa powinny ułatwić, jak również podnieść świadomość i udział społeczeństwa przez stworzenie szerokiego dostępu do informacji. Powinien zostać zapewniony efektywny i rzeczywisty dostęp do prawnych i administracyjnych środków, włączając w to środki kompensujące i zaradcze.
Oczywiście, musiało upłynąć trochę czasu zanim prawo dostępu do informacji o środowisku i jego ochronie zostało w pełni wdrożone do przepisów krajowych.
Obecnie w naszym systemie, mamy narzędzia prawne, z których społeczeństwo obywatelskie powinno umieć skorzystać. Skuteczne uzyskanie pożądanej informacji wymaga jednak poznania odpowiednich zagadnień jakie wprowadza ustawa o.o.ś. w instytucji udostępniania informacji o środowisku będącej przedmiotem Działu II.
Zgodnie z treścią art. 8 ust. 1 ustawy o.o.ś.:
władze publiczne są obowiązane do udostępniania każdemu informacji o środowisku i jego ochronie, które są informacjami znajdującymi się w posiadaniu władz publicznych lub informacjami przeznaczonymi dla władz publicznych, w zakresie, w jakim nie dotyczy to ich działalności ustawodawczej, a w przypadku sądów i trybunałów - działalności orzeczniczej.
W związku z brzmieniem tego przepisu, należy wyjaśnić jakie konkretnie podmioty mieszczą się w zakresie pojęcia władzy publicznej. Zgodnie z brzmieniem art. 3 ust. 1 pkt 15a ustawy o.o.ś., przez „władzę publiczną” należy rozumieć: „Sejm, Senat, Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, organy administracji, sądy, trybunały oraz organy kontroli państwowej i ochrony prawa”.
Natomiast na podstawie art. 3 ust. 1 pkt 9 ustawy o.o.ś. przez „organ administracji” rozumie się:
Warto sięgnąć także do dyrektywy o informacji, której przepisy zostały transponowane do ustawy o.o.ś. Pojęcie „organu władzy publicznej” zdefiniowano w art. 2 ust. 2 dyrektywy o informacji i oznacza:
Ponadto w związku z brzmieniem art. 8 ust. 1 należy wyjaśnić jak interpretować wprowadzone pojęcia informacji przeznaczonej dla władz publicznych oraz informacji znajdujących się w posiadaniu władz publicznych. Ustawodawca w art. 3 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy o.o.ś., zdefiniował je w następujący sposób:
2)informacje przeznaczone dla władz publicznych - rozumie się przez to informację, którą w imieniu władz publicznych dysponują osoby trzecie, w tym też informację, której władze publiczne mają prawo żądać od osób trzecich;
3) informacje znajdującej się w posiadaniu władz publicznych - rozumie się przez to informację znajdującą się w posiadaniu władz publicznych, wytworzoną przez władze publiczne lub otrzymaną przez władze publiczne od osoby trzeciej;
Warto podkreślić, że każdy organ władzy publicznej jest obowiązany do wyznaczenia konkretnej osoby, która zajmuje się udostępnianiem informacji o środowisku.
Ustawodawca określił jakie konkretne rodzaje informacji o środowisku i jego ochronie podlegają powszechnemu udostępnieniu. Zgodnie z treścią art. 9 ust. 1 ustawy o.o.ś. są to informacje dotyczące:
1) stanu elementów środowiska, takich jak: powietrze, woda, powierzchnia ziemi, kopaliny, klimat, krajobraz i obszary naturalne, w tym bagna, obszary nadmorskie i morskie, a także rośliny, zwierzęta i grzyby oraz inne elementy różnorodności biologicznej, w tym organizmy genetycznie zmodyfikowane, oraz wzajemnych oddziaływań między tymi elementami;
2) emisji, w tym odpadów promieniotwórczych, a także zanieczyszczeń, które wpływają lub mogą wpłynąć na elementy środowiska, o których mowa w pkt 1;
3) środków, takich jak: środki administracyjne, polityki, przepisy prawne dotyczące środowiska i gospodarki wodnej, plany, programy oraz porozumienia w sprawie ochrony środowiska, a także działań wpływających lub mogących wpłynąć na elementy środowiska, o których mowa w pkt 1, oraz na emisje i zanieczyszczenia, o których mowa w pkt 2, jak również środków i działań, które mają na celu ochronę tych elementów;
4) raportów na temat realizacji przepisów dotyczących ochrony środowiska;
5) analiz kosztów i korzyści oraz innych analiz gospodarczych i założeń wykorzystanych w ramach środków i działań, o których mowa w pkt 3;
6) stanu zdrowia, bezpieczeństwa i warunków życia ludzi, oraz stanu obiektów kultury i obiektów budowlanych – w zakresie, w jakim oddziałują na nie lub mogą oddziaływać:
a)stany elementów środowiska, o których mowa w pkt 1, lub
b)przez elementy środowiska, o których mowa w pkt 1 - emisje i zanieczyszczenia, o których mowa w pkt 2, oraz środki, o których mowa w pkt 3.
Powyższe informacje, mogą zostać udostępnione w jakiejkolwiek formie w zależności od ich charakteru, zatem może to być forma ustna, pisemna, wizualna, dźwiękowa lub elektroniczna. Ustawa o.o.ś. przewiduje dwa podstawowe tryby w jakich można je udostępnić:
Pierwszy tryb odnosi się do elektronicznych baz danych, zawierających określone informacje określone w art. 24 ustawy o.o.ś. Ich sporządzanie należy do obowiązków marszałka województwa, starosty, wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska, a także innych podmiotów, które zarządzają drogami, liniami kolejowymi, tramwajowymi, lotniskiem lub portem. Wykazy te publikuje się za pośrednictwem Biuletynu Informacji Publicznej (BIP). Ponadto w BIP umieszcza się publicznie dostępne wykazy innych organów władzy publicznej. Celem prowadzenia publicznie dostępnych wykazów jest przedstawienie danych o dokumentach ze szczegółowym określeniem miejsca ich sporządzenia, daty wydania czy ich przedmiotu, a także zlokalizowania miejsca w którym się fizycznie znajdują, zapewniając zainteresowanej społeczności możliwość ich szybkiej identyfikacji. Warto podkreślić, że chodzi o udostępnianie danych o informacji o środowisku i jego ochronie, zatem w celu uzyskania konkretnego dokumentu, należy złożyć wniosek o udostępnienie jego treści w określonej formie.
Wniosek o udostępnianie informacji o środowisku jest podstawową formą uzyskania poszukiwanej informacji. Sam wniosek może zostać złożony pisemnie lub w sytuacji, w której uzyskanie informacji nie wymaga czynności wyszukiwania można ją uzyskać ustnie od osoby wyznaczonej do udostępniania informacji w urzędzie. Warto podkreślić, że ustawa nie określa szczegółowej formy dla pisemnego wniosku.
W praktyce, orany administracji publicznej mają na swoich stronach internetowych zamieszczony szablon wniosku, który można wykorzystać wnosząc o udostępnienie informacji o środowisku i jego ochronie. Jest to o tyle istotne, że zgodnie z art. 15 ust.1 ustawy o.o.ś. należy określić w jakiej formie i w jaki sposób organ ma nam udostępnić informację. Może to być np. przesłanie kopii określonego dokumentu na na wskazany adres do korespondencji, w tym na pocztę elektroniczną. Może też zaistnieć taka sytuacja, że z treścią określonego dokumentu lepiej zapoznać się w siedzibie organu w pewnym przedziale czasu. Najczęściej chodzi o specyficzne dokumenty, takie jak np. mapy sporządzone w dużej skali. Czasem lepiej, o ile mamy takża możliwość, pofatygować się osobiście do urzędu, wówczas jest szansa na rozmowę i uzyskanie dodatkowych szczegółów od osoby odpowiedzialnej za konkretną sprawę. Oczywiście wszystko zależy od tego jaki jest nasz cel i jaką konkretnie informację chcemy uzyskać.
Na podstawie art. 15 ust. 2 i 3:
Jeżeli informacja o środowisku i jego ochronie nie może być udostępniona w sposób lub w formie określonych we wniosku, władze publiczne powiadamiają pisemnie podmiot żądający informacji w terminie 14 dni od dnia otrzymania wniosku o przyczynach braku możliwości udostępnienia informacji zgodnie z wnioskiem i wskazują, w jaki sposób lub w jakiej formie informacja może być udostępniona.
Jeżeli w terminie 14 dni od dnia otrzymania powiadomienia, o którym mowa w ust. 2, podmiot żądający informacji nie poinformuje o wyborze sposobu lub formy udostępnienia spośród wskazanych w powiadomieniu, władze publiczne wydają decyzję o odmowie udostępnienia informacji.
Ustawa o.o.ś. przewiduje, że żądana informacja powinna zostać udostępniona bez zbędnej zwłoki, nie później jednak niż w ciągu miesiąca od dnia otrzymania wniosku, z możliwością przedłużenia do 2 miesięcy ze względu na stopień skomplikowania sprawy. Jednak powyższej reguły nie stosuje się w przypadku gdy dokumenty, o których dane są zamieszczane w publicznie dostępnych wykazach na podstawie art. 21 ust. 1. Wówczas informacje udostępnia się niezwłocznie, jednak nie później niż w terminie 3 dni od dnia złożenia wniosku.
Art. 12 ust 2 pkt 2 stanowi wyjątek od powyższych terminów i w przypadku wystąpienia klęski żywiołowej, innej katastrofy naturalnej lub awarii technicznej lub innego bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia ludzi lub środowiska, żądaną informację, uzyskuje się niezwłocznie, bez wymogu pisemnego wniosku.
Ustawa o.o.ś. w art. 26-28 określa szczegóły dotyczące opłat za udostępnianie informacji o środowisku i jego ochronie.
Udostępnianie informacji o środowisku i jego ochronie nie podlega opłacie w sytuacji gdy:
Natomiast podlegają opłacie te informacje, które organ administracji musiał wyszukać i przekształcić w formę wskazaną przez wnioskodawcę np. sporządzić kopie dokumentów lub danych.
W praktyce, organy administracji publicznej różnie uzasadniają zasadność pobierania opłaty, gdyż róznie interpretowane są czynności wyszukiwania informacji.
W sytuacji, gdy organ administracji posiada już w swoich zasobach dokument w postaci skanu PDF, który wcześniej przygotował np. na potrzeby innego wniosku, wówczas może go wysłać formie elektronicznej (jeśli taka została wskazana we wniosku) i nie pobiera żadnej opłaty. W przypadku naliczenia opłaty, organ wraz z udostępnionym dokumentem, przesyła informację o należnej do zapłaty kwocie.
W celu poznania przewidywanej kwoty jaką organ może naliczyć, warto zapoznać się z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 12 listopada 2010 r. w sprawie opłat za udostępnianie informacji o środowisku i jego ochronie (pobierz).
Przykładowy wniosek o udostępnianie informacji o środowisku i jego ochronie (pobierz).
Materiały zgromadzone na serwisie dostępne są na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe
