Postępowanie w sprawie transgranicznego oddziaływania na środowisko

Spis treści

I.   Akty prawne 
II.  Podstawowe zasady 
III. Obowiązek przeprowadzenia postępowania TOŚ 
IV. Rola i kompetencje GDOŚ jako focal point 
V.  Przykłady z praktyki

I. Akty prawne

Akty prawne regulujące zasady i tryb postępowania w sprawach transgranicznego oddziaływania na środowiska (postępowanie TOŚ):
1. Konwencja Espoo - Konwencja o ocenach oddziaływania na środowisko w kontekście transgranicznym, sporządzona w Espoo dnia 25 lutego 1991 r.
http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19990961110 ,
https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVII-
4&chapter=27&clang=_en
2. Protokół w sprawie SEA do Konwencji Espoo - Protokół w sprawie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko do Konwencji o ocenach oddziaływania na środowisko w kontekście transgranicznym, sporządzony w Kijowie dnia 21 maja 2003 r.
http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20111801074 ,
https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVII-4-b&chapter=27&lang=en
3. Konwencja z Aarhus - Konwencja o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska, sporządzona w Aarhus dnia 25 czerwca 1998 r.
http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20030780706 ,
https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=IND&mtdsg_no=XXVII-13&chapter=27&clang=_en
4. Ustawa OOŚ – Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko 
http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20081991227
5. Umowy dwustronne (zawarte i stosowane zgodnie z art. 8 Konwencji Espoo):
a. z Litwą - Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Litewskiej o realizacji Konwencji o ocenach oddziaływania na środowisko w kontekście transgranicznym, podpisana w Warszawie dnia 27 maja 2004 r.
http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WMP20050130238
b. z Niemcami - Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Federalnej Niemiec o realizacji Konwencji o ocenach oddziaływania na środowisko w kontekście transgranicznym z dnia 25 lutego 1991 r. podpisana w Neuhardenberg dnia 11 kwietnia 2006 r.
http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20072321709

Powyższe akty prawne powinny być stosowane w taki sposób, aby nie ograniczać praw państw-stron Konwencji Espoo, a wynika z nich zasadniczo, że transgraniczny udział w ramach oceny oddziaływania na środowisko ma:

• pozwolić na wczesne informowanie i udział kraju sąsiedzkiego,
• przyczynić się do zapobiegnięcia i ograniczenia oddziaływań na środowisko w ogóle, a w szczególności w przypadku planowanych projektów, które mogą doprowadzić do znaczących szkodliwych transgranicznych oddziaływań na środowisko.

Należy również zaznaczyć, że w przypadku gdy postępowanie TOŚ dotyczy państw, z którymi RP ma podpisane umowy dwustronne, to umowy te mają pierwszeństwo przez postanowieniami ooś.

II. Podstawowe zasady

• Podstawowym założeniem TOŚ jest to, że granice państwowe w żaden sposób nie wpływają na środowisko jak i na oddziaływanie na nie – „środowisko nie ma granic”.
• Postępowanie TOŚ stanowi etap postępowania administracyjnego, nie jest to postępowanie w odrębnej sprawie.
• Postanowienie o przeprowadzeniu TOŚ wydaje się zgodnie z art. 108 ooś.
• Postępowanie TOŚ, w zakresie nieuregulowany prawem międzynarodowym i ooś, jest prowadzone zgodnie z k.p.a., w szczególności nie zostały wyłączone przepisy dot. możliwości przeprowadzenia rozprawy administracyjnej (art. 36 ooś).
• Informacja o tym, że prowadzone jest postepowanie TOŚ powinna być podawana do informacji publicznej (zgodnie z art. 33 ust. 1 pkt 10, art. 39 ust. 1 pkt 6 ooś). Zgodnie z art. 49 k.p.a. zawiadomienie stron o decyzjach i innych czynnościach organu administracji publicznej może nastąpić w formie publicznego obwieszczenia, w innej formie publicznego ogłoszenia zwyczajowo przyjętej w danej miejscowości lub przez udostępnienie pisma w Biuletynie Informacji Publicznej na stronie podmiotowej właściwego organu administracji publicznej.

III. Obowiązek przeprowadzenia postępowania TOŚ

Postępowanie TOŚ jest uregulowane w Dziale VI ooś (art. 104 – 120 ooś), a obowiązek jego przeprowadzenia zachodzi:
1. Gdy stwierdzono możliwość znaczącego transgranicznego oddziaływania na środowisko (TOŚ), pochodzącego z terytorium RP na skutek:

a. realizacji planowanych przedsięwzięć objętych decyzją o środowiskowych uwarunkowaniach (postępowaniem środowiskowym),
b. gdy w ramach postępowania środowiskowego nie było przeprowadzone postępowanie ocenowe realizacji planowanych przedsięwzięć objętych:

i. decyzją o pozwoleniu na budowę, decyzją o zatwierdzeniu projektu budowlanego oraz decyzją o pozwoleniu na wznowienie robót budowlanych,
ii. decyzją o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej,
iii. decyzją o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego,
iv. decyzją o pozwoleniu na realizację inwestycji w zakresie budowli przeciwpowodziowych,
v. decyzją z zakresu energetyki jądrowej (poza terminalem);

c. realizacji projektów polityk, strategii, planów lub programów, o których mowa w art. 46 lub 47 ooś (m.in. studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, planów zagospodarowania przestrzennego, strategii rozwoju)

2. Na wniosek innego państwa, na którego terytorium może oddziaływać przedsięwzięcie albo realizacja projektu dokumentu, o którym mowa w art. 46 lub 47 ooś.
3. Gdy możliwe oddziaływanie pochodzące spoza granic RP mogłoby ujawnić się na jej terytorium.

Generalnie aspekty TOŚ mogą być uwzględniane w ramach:

1. Wydawania i zmiany decyzji wymagających udziału społeczeństwa (link: http://praworzeki.eko-unia.org.pl/news.php?dzial=2&kat=14&art=8),
2. Opracowywania projektu dokumentu wymagającego udziału społeczeństwa (w kontekście strategicznej oceny oddziaływania na środowisko- SEA):

a. koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, planów zagospodarowania przestrzennego oraz strategii rozwoju regionalnego;
b. polityk, strategii, planów lub programów w dziedzinie przemysłu, energetyki, transportu, telekomunikacji, gospodarki wodnej, gospodarki odpadami, leśnictwa, rolnictwa, rybołówstwa, turystyki i wykorzystywania terenu, opracowywanych lub przyjmowanych przez organy administracji, wyznaczających ramy dla późniejszej realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko;
c. polityk, strategii, planów lub programów innych niż wymienione powyżej, których realizacja może spowodować znaczące oddziaływanie na obszar Natura 2000 jeżeli nie są one bezpośrednio związane z ochroną obszaru Natura 2000 lub nie wynikają z
tej ochrony,
d. innych niż wymienione powyżej, jeżeli w uzgodnieniu z właściwym organem, organ opracowujący projekt dokumentu stwierdzi, że wyznaczają one ramy dla późniejszej realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko lub że realizacja postanowień tych dokumentów może spowodować znaczące oddziaływanie na środowisko.

3. Sporządzania prognozy oddziaływania na środowisko w ramach strategicznej oceny oddziaływania na środowisko (SEA),
4. Postępowania środowiskowego - aspekty TOŚ powinny być uwzględnione w:

a. karcie informacyjnej przedsięwzięcia,
b. raporcie oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko,
c. stanowiskach organów w sprawie konieczności przeprowadzenia postępowania TOŚ w przypadku:

i. decyzji o pozwoleniu na budowę, decyzji o zatwierdzeniu projektu budowlanego oraz decyzji o pozwoleniu na wznowienie robót budowlanych,
ii. decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej,
iii. decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego,
iv. decyzji o pozwoleniu na realizację inwestycji w zakresie budowli przeciwpowodziowych,
v. decyzji z zakresu energetyki jądrowej (poza terminalem).

d. decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach
e. postanowieniu w sprawie uzgodnienia warunków realizacji przedsięwzięcia.

IV. Rola i kompetencje GDOŚ jako focal point

W Polsce organem kontaktowym w zakresie komunikacji międzynarodowej w zakresie TOŚ jest Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska (GDOŚ). Pełna lista organów kontaktowych (focal points) wszystkich Państw sygnatariuszy Konwencji ESPOO znajduje się tu
https://www.unece.org/env/eia/focalpoints.html .

Do kompetencji GDOŚ w ramach postępowania TOŚ zalicza się:

• W odniesieniu do przedsięwzięć stwarzających możliwość znaczącego TOŚ, pochodzącego z terytorium RP

1. niezwłoczne poinformowanie innego państwa o możliwym TOŚ planowanego przedsięwzięcia na jego terytorium (po wydaniu postanowienia zgodnie z art. 108 ooś, GDOŚ informuje o decyzji, która ma być dla tego przedsięwzięcia wydana i o organie właściwym do jej wydania,
oraz załącza kartę informacyjną oraz pozostałą dokumentację przedsięwzięcia przetłumaczoną przez inwestora) oraz wyznaczenie terminu do uzyskania stanowiska państwa narażonego na temat chęci udziału w postępowaniu w sprawie TOŚ,
2. określenie ram czasowych etapów postępowania, przy uwzględnieniu konieczności zapewnienia możliwości udziału w postepowaniu właściwych organów oraz społeczeństwa tego państwa i po uzgodnieniu tych terminów z państwem narażonym,
3. przekazywanie dokumentów państwu uczestniczącemu w postępowaniu TOŚ,
4. pośredniczenie, a w bardziej skomplikowanych przypadkach prowadzenie konsultacji dotyczących środków eliminowania lub ograniczania TOŚ, pomiędzy organem prowadzącym postępowanie środowiskowe a państwem uczestniczącym w postępowaniu TOŚ. W rezultacie
uwagi i wnioski państwa uczestniczącego w postępowaniu TOŚ powinny zostać uwzględnione w odniesieniu do:

a. określenia zakresu raportu środowiskowego,
b. raportu środowiskowego,
c. decyzji środowiskowej;

5. przekazanie, bez zbędnej zwłoki, państwu uczestniczącemu w postępowaniu TOŚ decyzję przetłumaczoną (przez wnioskodawcę) na język tego państwa w części, która umożliwi mu zapoznanie się, w jaki sposób wyniki postępowania TOŚ zostały rozpatrzone i uwzględnione
przy wydawaniu decyzji.

•  W odniesieniu do projektów polityk, strategii, planów lub programów stwarzających możliwość znaczącego TOŚ, pochodzącego z terytorium RP

1. niezwłoczne poinformowanie innego państwa o możliwym TOŚ na skutek realizacji dokumentu na jego terytorium (GDOŚ informuje o pracach nad danym dokumentem oraz przekazuje projekt dokumentu oraz prognozę oddziaływania na środowisko – przetłumaczone przez organ opracowujący projekt tego dokumentu na język danego państwa),
2. określenie ram czasowych etapów postępowania, przy uwzględnieniu konieczności zapewnienia możliwości udziału w postepowaniu właściwych organów oraz społeczeństwa tego państwa,
3. pośredniczenie, a w bardziej skomplikowanych przypadkach prowadzenie konsultacji dotyczących środków eliminowania lub ograniczania TOŚ, pomiędzy organem prowadzącym SEA a państwem uczestniczącym w postępowaniu TOŚ,
4. przekazanie państwu uczestniczącemu w postępowaniu TOŚ przedmiotowy dokument wraz z podsumowaniem zgodnym z art. 55 ust. 3 ooś.

•  W odniesieniu do TOŚ pochodzącego z zagranicy

1. niezwłoczne przekazanie RDOŚ właściwemu ze względu na obszar możliwego TOŚ
dokumentów zawierających informację o:

a. przedsięwzięciu podejmowanym poza terytorium RP, którego realizacja może oddziaływać na środowisko na jej terytorium,
b. projekcie dokumentu opracowywanym poza terytorium RP, którego skutki realizacji mogą oddziaływać na środowisko na jej terytorium,
- oraz przetłumaczenie je przez GDOŚ na język polski, o ile nie zostało to zrobione przez organ zagraniczny.

2. powiadomienie państwa podejmującego przedsięwzięcie lub opracowującego projekt o stanowisku w sprawie TOŚ (którego projekt przygotowuje odpowiednio RDOŚ, po przeprowadzeniu postępowania z udziałem społeczeństwa zgodnie z działem III rozdziałem 2 ooś),
3. niezwłocznie powiadomienie odpowiedniego RDOŚ o otrzymaniu od państwa podejmującego przedsięwzięcie albo opracowującego projekt dokumentu, decyzji w sprawie tego przedsięwzięcia lub przyjętego już dokumentu (następnie RDOŚ podaje do publicznej wiadomości informację odpowiednio o decyzji albo dokumencie i o możliwościach zapoznania się z ich treścią).

V. Przykłady z praktyki

W Polsce, postępowanie TOŚ było prowadzone w związku z takimi przedsięwzięciami jak:

• eksploatacja odkrywkowa złoża węgla brunatnego „Gubin”,
• poszerzenie kopalni odkrywkowej „Turów”,
• budowa nowego bloku Elektrowni Turów.